Op 24 december 1968 draaiden astronauten Frank Borman, Jim Lovell en Bill Anders als eerste mensen rond de maan. Nog nooit waren mensen in een baan rond een ander hemellichaam gekomen. Deze missie, Apollo 8, raakte een beetje op de achtergrond na de landing van Apollo 11. Onterecht: de drie astronauten trotseerden enorme risico’s.
Het was de tijd van de Space Race met de Sovjet Unie. De Sovjet Unie had vele successen voor de neus van de Amerikanen weggekaapt: eerste satelliet, eerste object op de maan, eerste mens in de ruimte, eerste zachte landing op de maan en ga zo maar door. President Kennedy besloot dat de Amerikanen het eerst op de maan zouden staan.
En we weten hoe dat verhaal gelopen is. Maar wat we lange tijd niet wisten, is dat de Sovjet Unie wel degelijk ook een tegenhanger van Apollo 8 hadden klaar staan. Hun ruimteschip heette de Zond. De Zond zag er uit als een afgeknot Sojoez ruimteschip. De raket waarop de Zond gelanceerd werd, was de Proton raket.
Dat lees je goed: de Proton was een maanraket. Deze raket wordt vijftig jaar later nog altijd gebruikt om satellieten en andere vrachten te lanceren. Daarnaast waren de Sovjets ook bezig met de N-1 raket. Hiermee moesten kosmonauten op de maan gezet worden.
In oktober 1968 waren ook 8 mannen geselecteerd, waaruit de bemanning van de eerste Sovjet vlucht achter de maan gekozen zou worden. Alexei Leonov (de eerste ruimtewandelaar) en Oleg Makarov stonden te boek als het eerste team.
Zond 5
Net als de Amerikanen hadden de Sovjets een aantal onbemande testvluchten. Zond 5 ging op 15 september 1968 omhoog. Aan boord waren twee schildpadden, fruitvliegjes, wormen en vlieg eitjes.
De Sovjet Unie liet, zoals wel vaker, vrijwel niets naar buiten over deze missies. Zond 5 werd met aandacht gevolgd de westerse wereld. Want je wist maar nooit welk konijn de Sovjets nu weer uit de hoed zouden trekken. Ze hadden dat tenslotte al zo vaak gedaan. Het Jodrell Bank observatorium ten zuiden van Manchester was in staat de signalen van Zond 5 te ontvangen. Zij kregen het radiosignaal binnen en konden zo bepalen waar Zond 5 was en waar het heen ging.
Toen Zond 5 achter de maan vandaan kwam, was er op de radio zelfs een menselijke stem te horen. Je kunt je voorstellen hoe men in het heetst van de wedloop even ging twijfelen of de Sovjets toch niet weer met een verrassing zouden komen! Het bleek echter om een bandje als test van het radiosysteem te gaan.
Niet alles ging vlekkeloos aan boord van Zond 5. De navigatie was uitgevallen en de gyroscopen werkten niet. Die waren nodig om de motor aan te sturen. Dus die werkte nu ook niet. Die motor had ervoor moeten zorgen dat de capsule een geleidelijker afdaling zou maken. In plaats daarvan kwam Zond 5 met een zogenaamde ballistische reentry door de atmosfeer. De Sovjets wisten de capsule te bergen en tot hun prettige verrassing leefden de schildpadden nog en waren de eitjes uitgekomen.
Zond 6
Het mocht duidelijk zijn dat er nog een test nodig was. Zond 6 ging op het eerstvolgend mogelijke traject naar de maan, op 10 november 1968. Zond 6 had waarschijnlijk een vergelijkbare lading als Zond 5. Ook de vlucht van Zond 6 verliep niet zonder problemen. Een antenne wilde niet uitklappen en toen het ruimteschip terug kwam naar Aarde, viel de druk even weg, waarna het zich weer stabiliseerde. Niet echt fijn voor een ruimteschip dat bemand moet worden. De remraket werkte wel en Zond 6 maakte het beoogde traject door de dampkring.
Echter, toen de capsule nog in de ruimte was, viel de druk volledig weg. Als er kosmonauten zonder ruimtepak aan boord waren geweest, zouden ze het niet overleefd hebben (op de latere Sojoez 11 missie kwamen drie kosmonauten om door wegvallende druk). Tussen 3 en 5 km boven de Aarde zette een verkeerd elektrisch signaal de retroraketten aan en liet de parachutes los. Zond 6 sloeg te pletter. Kosmonauten hadden dit niet overleefd, met of zonder ruimtepak. Eventuele dieren aan boord ook niet. Het fotomateriaal kon nog wel geborgen worden.
De Sovjets zouden de vlucht achter de maan niet meer kunnen winnen. Terwijl de missie van Zond 6 gaande was, was het aftellen van Apollo 8 al begonnen.
Wat we pas later hoorden, was dat de CIA op de hoogte was van deze tests. En dit was een van de redenen waarom er vaart achter het Apollo project gezet werd.
Apollo 4 en 6
Ook aan Apollo 8 waren onbemande testen vooraf gegaan. Apollo 4 was de eerste test van de krachtige Saturnus V raket. Deze vlucht was succesvol, maar deze was nooit in de buurt van de maan gekomen.
Die eer viel Apollo 6 te beurt. Deze onbemande vlucht zou achter de maan vliegen en terugkomen naar Aarde. Aan boord was een command module en een mockup van de maanlander. Bij de lancering al waren er problemen. De Saturnus V had last zogenaamde pogo-oscillaties, door fluctuaties in de brandstoftoevoer. Dit betekent dat de raket gaat stuiteren als een pogostick. Deze oscillaties waren zo heftig, dat er stukken van de nep-lunar module afvielen.
In de tweede trap hield een van de vijf motoren er mee op. En snel daarna nog een. Computers waren echter in die tijd al wel zo gevorderd, dat ze er automatisch voor konden zorgen dan de overige motoren langer bleven draaien. Daarna zou de derde trap Apollo 6 in een baan rond de maan brengen … maar die werkte niet. Uiteindelijk besloot men de motor van de Service Module te gebruiken om in een hogere baan te komen, zodat het programma toch enigszins op de beoogde tests zou lijken.
Er viel dus best wat af te dingen aan de voorbereiding van Apollo 8. Een belangrijke test die nooit gedaan was, was het herhaald ontsteken van de motor van de Service Module. Dit zou de astronauten terug naar Aarde moeten brengen. Een ramp, zoals die van Apollo 13 (eveneens met Jim Lovell), zou de astronauten doen stranden.
Apollo 8
De astronauten waren op de hoogte van de van deze perikelen. Het waren testpiloten. Bill Anders zei tegen zijn vrouw dat er 1/3 kans was dat de missie slaagde, 1/3 dat de missie mislukte, maar dat ze op een of andere manier thuis zouden komen en 1/3 dat ze nooit meer terug zouden komen. Dit luchtte zijn vrouw enigszins op. Ze was veel ergere risico’s gewend toen Anders testpiloot was.
De astronauten waren niet de enigen die zich de risico’s realiseerden. Hoofd van het Sovjet kosmonautenkorps, generaal Kamanin, noemde het zelfs avonturisme en vond de risico’s buitenproportioneel. Je zou het bijna vergeten, maar ook in de Verenigde Staten waren er mensen die een pleidooi deden om Apollo 8 meer tijd te gunnen.
Maar op 21 december 1968 lanceerde Apollo 8 en de vlucht liep voorspoedig. Een van de spannendste momenten was toen ze de motor van de Service Module voor de eerste keer ontbranden om in een baan rond de maan te komen. Die burn duurde maar liefst 4 minuten en 7 seconden. Te kort en ze konden het zonnestelsel in geschoten worden. Te lang en ze zouden niet meer terug naar Aarde kunnen komen. Maar de burn ging goed en de astronauten konden beginnen met het fotograferen van de maan.
Op 24 december waren Borman, Lovell en Anders te zien in een beroemde tv-uitzending vanaf een baan rond de maan.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=Z5h4Koz7tNU?start=1111&w=560&h=315]
Die laatste woorden van Frank Borman: “God bless all of you on the good Earth”, pasten nog net voordat het ruimteschip een seconde later achter de maan raakte.
Gelukkig werkte de raket van de Service Module ook een tweede keer en Borman, Lovell en Anders kwamen op 27 december 1968 veilig terug op Aarde. Niet alleen was de weg vrij voor de maanlanding. Apollo 8 bracht iets anders mee dat de Aarde wellicht zelfs veranderd heeft.
Tijdens hun baan rond de maan maakte Bill Anders deze foto van de opkomende Aarde. Volgens velen een van de meest invloedrijke foto’s ooit gemaakt. Sommigen zien erin het begin van de milieubeweging.
Maar waar bleven de Sovjets?
Er is een vraag over: als de Sovjets in staat waren om rond de maan te vliegen, waarom hebben ze het dan nooit gedaan? Aanvankelijk hadden ze alsnog willen lanceren, op 20 januari 1969. Maar men vroeg zich af wat voor zin het nog zou hebben. Niet alleen zouden ze later zijn, ook was Zond niet in staat om in een baan rond de maan te komen. Het zou flets afsteken bij Apollo 8.
Maar het Zond programma ging, onbemand wel verder. Het rare was dat men in de Sovjet Unie niet echt een mechanisme had om ruimtevaartprogramma’s te schrappen. Hierna volgden Zond 7 (na Apollo 11) en Zond 8 (in 1970). Iets dergelijks zie je ook bij hun pogingen voor een bemande maanvlucht: na Apollo 11 bleven ze nog jaren doormodderen, tot het ruimtevaartprogramma uit ging als een kaars.
Apollo 8 film tip
Binnenkort komt een documentaire over Apollo 8 uit, First to the Moon. Ikzelf ben backer geweest van dit Kickstarter project van filmmaker Paul Hildebrandt. Als Kickstarter backer heb ik de film alvast mogen zien en hij is zeer geslaagd. Alle drie de astronauten van Apollo 8 leven nog en gaven interviews. Ik zal jullie op de hoogte houden wanneer hij uit komt.
https://www.kickstarter.com/projects/420606009/first-to-the-moon-documentary-on-apollo-8-round-2/
Bronnen:
Soviet and Russian Lunar Exploration – Brian Harvey
Wikipedia
Russian Space Web