Als schrijver van deze blogposts en artikelen voor de Facebook pagina van de Werkgroep Maan en Planeten vind ik het leuk om alle laatste ontwikkelingen te volgen over ons zonnestelsel. Veel van die artikelen zijn best ingewikkeld.
Maar niet alles aan astronomie is ingewikkeld. Neem nou de fasen van de maan. Iedereen kijkt wel eens omhoog en ziet de maan staan. En soms is de maan een dunne sikkel, soms is hij half en soms is hij vol.
Ik mag de maan graag met mijn telescoop bekijken. Dus ik moet weten waar hij staat om mijn telescoop erop te richten. En dan valt opeens op dat er een regelmaat zit in waar de maan te vinden is.
Ik kijk bijna altijd ’s avonds. Als het net nieuwe maan geweest is, dus als hij helemaal donker geweest is, dan staat dat dunne sikkeltje altijd op het westen. En dat is lastig, want bij mij thuis blokkeert een liftschacht mijn blik op het westen. Dus dan moet ik de buren vragen of ik op hun dakterras mag staan. Beetje awkward.
De dagen daarna gaat de maan naar het “eerste kwartier”. Dan is de rechterkant verlicht en links is donker. Tenzij je op het zuidelijk halfrond woont, of als je op je kop staat. Dan is het ongekeerd. En hij staat ’s avonds op het zuid-westen. Veel prettiger, want dan kan ik hem van mijn eigen balkon bekijken. Zo’n halve maan is leuk om door de telescoop te bekijken, want je ziet dan schaduwen in kraters en op gebergtes en valleien. Zo krijg je een goed contrast. Je ziet het eerste kwartier vaak al overdag, terwijl de zon nog op is. Ook dan is het best leuk om er met een verrekijker of telescoop naar te kijken, trouwens.
Volle maan komt op over het zuiden. Soms zie je de volle maan ’s avonds net boven de horizon. Heel romantisch. Hij lijkt dan ook groter, maar dat is niet echt zo natuurlijk. Het is gezichtsbedrog. Hoe dat werkt is nog niet helemaal duidelijk. Het is een fout die onze hersenen maken. Misschien omdat de maan groter lijkt omdat je hem kunt vergelijken met bomen en gebouwen die vlakbij staan.
Volle maan is minder leuk om door de telescoop te bekijken, omdat er weinig schaduwpartijen te zien zijn. Je ziet dan veel dingen veel moeilijker. Maar ook is volle maan nogal fel. Ik weet nog dat ik de eerste keer door mijn eerste telescoop naar volle maan keek en een tijd lang een grijze vlek voor mijn rechteroog had. Zo fel is de maan. Het is overigens niet slecht voor je ogen, als ze gewoon gezond zijn. Alleen niet zo comfortabel.
Amateur astronomen die verre sterrenstelsels en nevels willen bekijken, houden niet zo van volle maan. De volle maan straalt zoveel licht uit, dat zij die dingen veel moeilijker kunnen zien. Dat is waarom mensen die star party’s organiseren, altijd op de kalender kijken wanneer het nieuwe maan is. Dan kunnen ze lekker ver het universum in kijken.
Niet alleen komt de maan hierna steeds oostelijker op. Hij komt ook steeds later op. Een derde kwartier maan komt vaak pas tussen 11 uur ’s avonds en middernacht op. In het derde kwartier is de linkerkant van de maan verlicht. (Nogmaals, tenzij je op het zuidelijk halfrond of op je kop staat.)
Je komt elk jaar weer Sinterklaas pakpapier of kerstkaarten tegen waarbij kinderen ’s avonds hun kadootjes uitpakken onder het licht van de maan dat door de bomen schijnt. Maar die maan is dan in het derde kwartier, dus foei! Jullie hadden allang in bed moeten liggen. Dus dit is eerder het “heerlijk ochtendje”.
Er is een ezelsbruggetje om te bepalen of de maan eerste of derde kwartier is. Mensen die Frans taal kennen, kunnen van de eerste kwartier maan een p maken voor “premier”. Vertaald dus “eerste”. En van de derde kwartier maan kun je een d maken van “dernier”, wat “laatste” betekent. Voor mensen die niet zo goed in Frans zijn: van de eerste kwartier maan kun je ook een kleine letter b maken als in “begin”. En de letter d…. Als in.. eh.. nee wacht .. de letter q kan ook. De letter q van “quit”.
Om enkele dagen later de maansikkel van de “krimpende maan” te zien, zul je echt heel vroeg op moeten staan. Vroege vogels die zo rond 4 á 5 uur al op de fiets of in de auto stappen kunnen hem zien opkomen.
En daarna begint de cyclus weer opnieuw. Een voordeel: elke 29 en halve dag heb je weer kans om de fasen van de maan te bekijken. Leuk om er eens op te letten.
Op basis van die relatie tussen de maanfase en de positie van de maan aan de hemel is het dus mogelijk het noorden te herleiden. Google maar eens op “maankompas”
In het nachtelijk radio-programma “NACHT ZUSTER”, dat steeds in de
nacht van donderdag op vrijdag te horen is tussen 01:00 en 05:00 uur
en dat uitgezonden wordt op NPO-Radio 1 was er enkele weken geleden
een luisteraar, die telefonisch aan Nachtzuster vroeg: “hoe komt het toch
dat ik de maan soms in het westen van de hemel zie en soms in het
zuiden en soms in het oosten, maar dat ik hem nooit aan de noordelijke
hemel zie?”
In dit programma worden de luisteraars uitgenodigd Nachtzuster (Astrid)
te bellen op nummer 0900-1121 en zelf een vraag aan haar te stellen, of
met een reactie of antwoord te komen op een gestelde vraag.
P. Louwman